Το Πανεπιστήμιο Κρήτης και ο Δήμος Αγίου Νικολάου προχωρούν στη σύσταση Κέντρου Μεσαιωνικής και Νεότερης Ιστορίας και Αρχαιολογίας Λασιθίου με έδρα τη Νεάπολη, την ιστορική πρωτεύουσα του Δήμου. Η απόφαση επιβεβαιώθηκε την Παρασκευή 10 Οκτωβρίου 2025, σε συνάντηση αντιπροσωπειών των δύο φορέων. Σε τούτο το σημείο, η πρωτοβουλία αποκτά ιδιαίτερο βάρος για την ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας του Μιραμπέλλου και τη σύνδεσή της με την ακαδημαϊκή έρευνα.
Το νέο Κέντρο θα στηριχθεί επιστημονικά από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Θα φιλοξενεί εκπαιδευτικές και ερευνητικές δράσεις με επίκεντρο τη μεσαιωνική και νεότερη περίοδο, ενώ προβλέπεται οργανική διασύνδεση με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους που λειτουργούν στην πόλη. Παράλληλα, εντάσσεται στον ευρύτερο χάρτη των εν εξελίξει αρχαιολογικών προγραμμάτων του Πανεπιστημίου στην περιοχή, προς επίρρωση τούτου της στρατηγικής του για αποκεντρωμένη ακαδημαϊκή παρουσία.
Στη σύσκεψη συμμετείχαν από πλευράς Πανεπιστημίου ο Πρύτανης Γεώργιος Μ. Κοντάκης, ο Μιχαήλ Παυλίδης μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης, η Πρόεδρος του Τμήματος Ελευθερία Ζέη και ο Σύμβουλος των Πρυτανικών Αρχών Νίκος Κοκκίνης. Από τον Δήμο παρευρέθηκαν η Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Σοφία Καραμανώλη και Αντιδήμαρχοι. Τη στήριξή τους εξέφρασαν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πέτρας και Χερρονήσου Γεράσιμος και ο Αντιπεριφερειάρχης Λασιθίου Γιάννης Ανδρουλάκης. Στο μεταξύ, η Περιφέρεια Κρήτης δηλώνει έτοιμη να συνδράμει θεσμικά και επιχειρησιακά.
Οι πρώτες δράσεις περιλαμβάνουν προγράμματα Erasmus, εργαστήρια υποψήφιων διδακτόρων και εκπαιδευτικές επισκέψεις σχολείων. Η Πανεπιστημιακή πλευρά τονίζει ότι η Νεάπολη διαθέτει ώριμο ερευνητικό υπόβαθρο και δυναμικό δίκτυο φορέων, όπως η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το Λαογραφικό Μουσείο. Αυτή τη στιγμή διαμορφώνεται ένα πλαίσιο συνεργειών που ενισχύει την τοπική μνήμη, τροφοδοτεί την επιστημονική έρευνα και δημιουργεί ανοικτές διαδρομές πολιτισμού για την κοινωνία.
Η δημοτική αρχή αξιολογεί την ίδρυση ως σημείο αναφοράς για τον τόπο, με διττό αποτύπωμα σε παιδεία και πολιτισμό. Προς επίρρωση τούτου, η ακαδημαϊκή κοινότητα υπογραμμίζει ότι η λειτουργία του Κέντρου θα φέρει φοιτητές και ερευνητές στη Νεάπολη, θα αναβαθμίσει την αξιοποίηση των αρχείων και θα ενθαρρύνει νέες παραγωγές γνώσης με τοπικό και υπερτοπικό αποτύπωμα.
Παράλληλα, το Πανεπιστήμιο Κρήτης προαναγγέλλει την παρουσίαση συγκεκριμένων δράσεων ιστορίας και πολιτισμού στο προσεχές διάστημα, με στόχο τη σταθερή εγκαθίδρυση της συνεργασίας μέσα στην τοπική κοινωνία. Σε τούτο το σημείο, η Νεάπολη μετατρέπεται σε ζωντανό εργαστήριο μελέτης και εξωστρέφειας, ενώ η σύμπραξη ακαδημαϊκών και θεσμικών φορέων λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής για την ανάδειξη του Λασιθίου.