Φανταστείτε ένα πλάσμα που είναι μισό τράγος, μισό δαίμονας, και 100% σκανταλιάρικο! Αυτοί είναι οι καλικάντζαροι, οι αγαπημένοι “τρομοκράτες” των Χριστουγέννων, που έχουν καταφέρει να τρυπώσουν στην παράδοση κάθε γωνιάς της Ελλάδας.
Από τα βάθη της αρχαίας μυθολογίας μέχρι τα σύγχρονα παραμύθια, αυτά τα πλάσματα έχουν εξελιχθεί από τρομακτικά δαιμόνια σε αξιαγάπητους μπελάδες που μας κρατούν συντροφιά κάθε Δωδεκαήμερο. Κι όμως, πίσω από τις σκανταλιές τους κρύβεται μια ιστορία χιλιάδων χρόνων…
Ιστορία και Καταγωγή των Καλικάντζαρων
Αρχαίες Ρίζες: Τα Διαβολάκια με το… Βαρύ Βιογραφικό
Για να δούμε λοιπόν από πού ξεφύτρωσαν αυτά τα σκανταλιάρικα πλασματάκια… Θα το πιστέψετε ότι έχουν συγγένεια με την αφρόκρεμα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας; Ναι καλά διαβάσατε! Τα δαιμόνια του Δωδεκαημέρου είναι ξαδερφάκια (έστω και μακρινά) με τα Καβείρια Δαιμόνια και κολλητοί με τον τραγοπόδαρο Πάνα. Φαντάζεστε τι οικογενειακά τραπέζια θα έκαναν…
Βυζαντινό Reality: Όταν οι Μασκαράδες Έγιναν… Καλικάντζαροι
Και μετά ήρθαν τα βυζαντινά χρόνια, που κι εκεί οι άνθρωποι το ‘χαν στο αίμα τους να ντύνονται και να ξεντύνονται. Στο περίφημο Δωδεκαήμερο (λες και δεν έφταναν οι κανονικές γιορτές), έβαζαν μάσκες και έκαναν καραγκιοζιλίκια. Κι από ‘κει που ήταν απλά μασκαράδες, κατέληξαν να τους λένε καλικάντζαρους. Έτσι απλά!
Ο Νικόλαος Πολίτης κι ο Φαίδων Κουκουλής (που ξέρανε απ’ αυτά) μας λένε ότι αυτό το έθιμο κράτησε από τον 5ο μέχρι τον 12ο αιώνα. Εφτά ολόκληρους αιώνες δηλαδή οι Βυζαντινοί το ‘χαν ρίξει στο καρναβάλι… Και μετά απορούμε γιατί έπεσε η αυτοκρατορία!
Βέβαια, όπως συμβαίνει με όλα τα καλά πράγματα, κι οι καλικάντζαροι και η ιστορία τους έχουν πολλές… πατρότητες. Άλλοι λένε πως είναι αβάπτιστα παιδιά (λες και φταίνε τα καημένα που οι γονείς τους το ξέχασαν), άλλοι πως προέκυψαν από λάθη στο βάπτισμα (προφανώς ο παπάς είχε πιει κανένα παραπανίσιο κρασάκι), κι άλλοι τους συνδέουν με ψυχές νεκρών που γυρνάνε… Διαλέγετε και παίρνετε!
Το μόνο σίγουρο είναι πως αυτά τα πλάσματα έχουν καταφέρει να μπουν στη ζωή μας με τρόπο… αξέχαστο! Και μπορεί σήμερα να μην τα πιστεύουμε όλα αυτά, αλλά ποιος δεν έχει κοιτάξει κάτω απ’ το κρεβάτι του τα Χριστούγεννα; Έτσι, για καλό και για κακό…
Τί να’ναι, Τί να μην Είναι οι Καλικάντζαροι;
Τα Αβάπτιστα που Γίνανε… Δαιμόνια
Ξέρετε τι λένε οι γιαγιάδες στα χωριά; Πως όποιο παιδάκι δεν το βαφτίσουν αμέσως μόλις γεννηθεί, κινδυνεύει να γίνει καλικάντζαρος! Λες και φταίνε τα καημένα που οι γονείς τους το παίζουν… χαλαροί με τα μυστήρια. “Άσε, θα το βαφτίσουμε του χρόνου, δεν βιάζει!” Ε, να τα αποτελέσματα…
Όταν ο Παπάς το… Χάνει
Και δεν φτάνει που πρέπει να προλάβεις να βαφτίσεις το μωρό, πρέπει και να το κάνεις σωστά! Γιατί αν ο παπάς μπερδέψει τις ευχές (συμβαίνει κι αυτό στις καλύτερες οικογένειες), άντε μετά να βρεις το μπελά σου. Στην καλύτερη θα σου προκύψει ένας τερατάκι των Χριστουγέννων, στη χειρότερη… καλύτερα να μην το σκεφτόμαστε!
Από τον Άλλο Κόσμο με Αγάπη
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, έχουμε κι άλλη εκδοχή: Λένε πως οι καλικάντζαροι είναι ψυχές των πεθαμένων που γυρνάνε να μας κάνουν τη ζωή… πιο ενδιαφέρουσα. Ειδικά στο Δωδεκαήμερο, που έχουν άδεια εξόδου από τον Κάτω Κόσμο (λες και είναι φαντάροι σε διήμερη).
Βέβαια, άλλοι τους συνδέουν με τα δαιμόνια της φωτιάς – ξέρετε, αυτά που κάθονται γύρω απ’ το τζάκι και περιμένουν να πέσει κανένα κάστανο να το αρπάξουν. Γι’ αυτό και οι παλιοί έλεγαν να μην αφήνεις τη φωτιά να σβήσει το Δωδεκαήμερο. Λες και χρειαζόμασταν κι άλλη μια δικαιολογία για να ανεβάσουμε κι άλλο τον λογαριασμό της ΔΕΗ…
Τώρα τι να πιστέψει κανείς; Το μόνο σίγουρο είναι πως αυτά τα πλάσματα έχουν καταφέρει να μας κρατάνε συντροφιά κάθε Δωδεκαήμερο εδώ και αιώνες. Κι αν μη τι άλλο, μας δίνουν μια καλή δικαιολογία να μην κατεβαίνουμε στο υπόγειο τις γιορτές!
Τοπικές Παρερμηνείες: Πολλά Ονόματα, Ίδια… Ζαβολιά!
Νάξος: Οι Χορευταράδες της Παράδοσης
Στη Νάξο, λοιπόν, τους λένε “χορευταράδες” – και καλά κάνουν! Γιατί εκεί δεν χάνουν ευκαιρία για χορό και τραγούδι. Λες και βγήκαν από reality χορού ένα πράγμα… Βέβαια, με τέτοια τραγοπόδαρα, φαντάζεστε τι ζεϊμπέκικα θα ρίχνουν!
Πόντος: Οι… Χρυσαφεντάδες του Βορρά
Στον Πόντο τους έδωσαν το όνομα “Χρυσαφεντάδοι“. Λες και είναι τίποτα εφοπλιστές του Δωδεκαήμερου! Χρυσά-χρυσά τα λέμε, αλλά αυτοί μόνο χρυσές δουλειές δεν κάνουν… Εκτός αν θεωρείς χρυσή δουλειά το να ανακατεύεις τα σπίτια του κόσμου!
Σύμη: Κάηδες με… Στιλ
Στη Σύμη τους βάφτισαν “Κάηδες“. Όχι επειδή καίνε τίποτα (αν και ποτέ δεν ξέρεις…), αλλά μάλλον επειδή είναι… καμπόσοι! Τα τερατάκια των Χριστουγέννων φαντάζεστε να κάνουν και μουστάκι; Θα ‘ταν σαν παλιοί Συμιακοί καπετανέοι ένα πράγμα!
Καππαδοκία: Οι Συβώτες της Ανατολής
Στην Καππαδοκία τους λένε “Συβώτες“. Τώρα γιατί διάλεξαν όνομα που θυμίζει βοσκό γουρουνιών, κανείς δεν ξέρει… Ίσως επειδή κάνουν φασαρία σαν αγέλη γουρουνιών που βρήκε λάσπη! Ή μπορεί απλά να τους άρεσε ο ήχος της λέξης.
Μακεδονία: Οι… Αντι-Σατανάδες
Και στη Μακεδονία; Εκεί έχουμε άλλα κόλπα! Τους θεωρούν προστάτες από τον Σατανά. Ναι, καλά διαβάσατε! Δηλαδή, για να καταλάβω… βάζουμε τον διάολο να μας φυλάει από τον… διάολο; Λογική τύπου “φύλαξε με από τους φίλους μου και τους εχθρούς μου τους κανονίζω μόνος μου”!
Βλέπετε πώς το κάθε μέρος έχει τη δική του εκδοχή; Λες και οι καλικάντζαροι είναι σαν τις ποδοσφαιρικές ομάδες – κάθε περιοχή και το δικό της παρατσούκλι! Το μόνο σίγουρο είναι πως, όπως κι αν τους λένε, το μόνο που ξέρουν να κάνουν καλά είναι να σκαρώνουν σκανταλιές. Και μάλιστα με… διαπεριφερειακή επιτυχία!
Πώς να Καταλάβεις ότι Είδες Καλικάντζαρο (Αν Είσαι Τυχερός… ή Άτυχος!)
Εξωτερική Εμφάνιση: Όχι και το Πιο Όμορφο Πλάσμα…
Για να τα λέμε όλα, οι καλικάντζαροι δεν θα κέρδιζαν ποτέ διαγωνισμό ομορφιάς! Φανταστείτε κάτι πλάσματα με μαλλιά σαν να μην έχουν δει χτένα από την εποχή του Βυζαντίου, νύχια που θα ζήλευε κι η Φρέντι Κρούγκερ, και τριχωτά σαν να έκαναν υπερωρίες στο κομμωτήριο. Και για να μην ξεχνιόμαστε, έχουν και πόδια τράγου – λες και δεν έφταναν όλα τ’ άλλα!
Τα Χόμπι τους (Που Καλύτερα να μην Είχαν…)
Και τι κάνουν όλη μέρα αυτά τα… χαριτωμένα πλασματάκια; Το αγαπημένο τους σπορ είναι να πριονίζουν το δέντρο που (λέει) κρατάει τη γη. Καλά, δεν έχουν ακούσει για την παγκόσμια υπερθέρμανση; Δεν φτάνει που κόβουμε εμείς τα δέντρα, έχουμε και τα δαιμόνια του Δωδεκαημέρου να βάζουν το χεράκι τους!
Άμα βαρεθούν το πριόνισμα, το ρίχνουν στο ροκάνισμα των στύλων. Λες και είναι τίποτα ξυλοφάγα έντομα σε υπερμέγεθος! Και μετά απορούμε γιατί πέφτουν οι κολώνες της ΔΕΗ με το παραμικρό αεράκι…
Πώς να Καταλάβεις ότι σε… Επισκέφτηκαν
Αν ξυπνήσεις το πρωί και δεις το σπίτι σου άνω-κάτω, μην ανησυχείς – δεν είναι διαρρήκτες! Είναι απλά οι καλικάντζαροι που αποφάσισαν να κάνουν… house party στο σαλόνι σου. Και μην νομίζεις ότι θα τη γλιτώσεις εύκολα. Αν τους πετύχεις, το πιθανότερο είναι να σε βάλουν να χορεύεις μέχρι να λιποθυμήσεις!
Το χειρότερο είναι ότι έχουν και χιούμορ του τύπου “θα σε κάνω να γελάσεις μέχρι να κλάψεις”. Κυριολεκτικά! Γιατί νομίζετε ότι οι παππούδες μας έλεγαν να μην βγαίνουμε έξω το βράδυ το Δωδεκαήμερο; Όχι επειδή κάνει κρύο, αλλά επειδή μπορεί να πέσεις πάνω σ’ αυτούς τους… κωμικούς του τρόμου!
Σύγχρονοι Καλικάντζαροι: Από τον Τρόμο στο… Χαμόγελο!
Όταν τα Τερατάκια Έγιναν… Influencers!
Ποιος να το ‘λεγε ότι οι καλικάντζαροι θα γίνονταν της μόδας; Κάποτε τους τρέμαμε, τώρα τους βάζουμε και σε χριστουγεννιάτικες κάρτες! Τα τερατάκια των Χριστουγέννων καταντήσανε… mascots των γιορτών. Λες και πέρασαν από μακιγιάζ και ρεμέικ τύπου Disney!
Τους βλέπεις παντού πια – σε παιδικά βιβλία, σε στολίδια, ακόμα και σε διαφημίσεις! Έγιναν πιο γλυκούλια κι από τα ξωτικά του Άη Βασίλη. Βέβαια, αν ήξεραν οι παππούδες μας ότι θα βάζαμε τους καλικάντζαρους σε κούπες καφέ και μπλουζάκια, θα μας έλεγαν ότι τρελαθήκαμε τελείως!
Τοπικά… Καλικαντζαρέματα!
Και μπορεί να άλλαξαν τα πράγματα, αλλά σε κάποια χωριά επιμένουν παραδοσιακά! Ακόμα και σήμερα, υπάρχουν γιαγιάδες που κρεμάνε σκόρδα στις πόρτες (λες και οι καλικάντζαροι είναι τίποτα βαμπίρ), και παππούδες που ρίχνουν αλάτι στο τζάκι για να τους διώξουν.
Σε κάποια μέρη, λένε πως οι καλικάντζαροι κλέβουν ακόμα λουκάνικα από τα καπνιστήρια. Καλά, με τις τιμές που έχουν τα κρεατικά σήμερα, ποιος τους αδικεί; Άλλοι πάλι επιμένουν πως τους βλέπουν να χορεύουν γύρω από τα πηγάδια τα μεσάνυχτα. Προφανώς δεν έχουν ακούσει για τα νυχτερινά κλαμπ!
Το πιο αστείο; Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που αφήνουν γλυκά έξω από την πόρτα τους για να καλοπιάσουν τους καλικάντζαρους. Λες και είναι τίποτα… delivery boys του Δωδεκαήμερου! Τουλάχιστον έτσι έχουν μια δικαιολογία για τα παραπανίσια γλυκά που εξαφανίζονται μυστηριωδώς κάθε βράδυ των γιορτών…
Τελικά, είτε τους φοβόμαστε είτε τους λατρεύουμε, οι καλικάντζαροι έχουν γίνει κομμάτι της χριστουγεννιάτικης παράδοσης. Κι αν μη τι άλλο, μας δίνουν κάτι να συζητάμε γύρω από το γιορτινό τραπέζι – εκτός από την πολιτική και τα οικονομικά!
Οι Αθάνατοι Μπελάδες των Χριστουγέννων
Από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, οι καλικάντζαροι παραμένουν ζωντανοί στη συλλογική μας μνήμη. Μπορεί να μην τους φοβόμαστε πια όπως παλιά, αλλά έχουν καταφέρει να μεταμορφωθούν σε κάτι ακόμα πιο σημαντικό: σε ζωντανό κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Είτε τους φανταζόμαστε να πριονίζουν το δέντρο της γης, είτε να κλέβουν λουκάνικα από τα καπνιστήρια, οι καλικάντζαροι θα συνεχίσουν να μας θυμίζουν πως η μαγεία των Χριστουγέννων κρύβεται στις πιο απρόσμενες γωνιές της παράδοσής μας.
…Με Λένε Ρίζο