Η Διονυσίου Αρεοπαγίτου αργά το απόγευμα γεμίζει από ανθρώπους που απολαμβάνουν τη βόλτα τους με ένα παγωτό στο χέρι, καθώς ο ήλιος δύει και οι ακτίνες του «χτυπούν» τα πρόσωπα των περαστικών. Καθώς οι επισκέπτες βαδίζουν προς τα σκαλιά του Ηρωδείου, ο εντυπωσιακός νότιος τοίχος του θεάτρου με τις χαρακτηριστικές καμάρες αποκαλύπτεται σταδιακά ανάμεσα στα δέντρα. Με το βλέμμα να ανεβαίνει, το μνημείο αναπτύσσεται σε όλο του το μεγαλείο, αγκαλιασμένο από ελιές, με το ύψος του να φτάνει τα 30 μέτρα. Και πάνω από όλα, λαμπρός και επιβλητικός, δεσπόζει ο Παρθενώνας.
Ο εξωτερικός χώρος του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού κατακλύζεται από επισκέπτες λίγο πριν την πρεμιέρα της όπερας «Ριγολέττος» του Τζουζέπε Βέρντι, μια παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, καθώς το ίδιο το θέατρο και η γύρω περιοχή αποτελούν σύμβολα της ελληνικής ταυτότητας: πολιτισμός, ιστορία, φως, διάρκεια και η μόνιμη παρουσία της Ακρόπολης.
Η τελευταία όπερα πριν το μεγάλο έργο αποκατάστασης
Η συγκεκριμένη παραγωγή αποτελεί το τελευταίο σημαντικό γεγονός του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου στο Ηρώδειο, πριν το μνημείο κλείσει για εκτεταμένες εργασίες ανάδειξης, προστασίας και αποκατάστασης. Παρότι το Ωδείο θα παραμείνει προσβάσιμο έως τα τέλη Οκτωβρίου για ήδη προγραμματισμένες συναυλίες, αυτή η παράσταση φαντάζει ως ένα «οπερατικό αντίο» της Λυρικής στη θερινή λειτουργία του προγράμματος του αρχαίου θεάτρου.
Η λειτουργία του Ηρωδείου αναμένεται να ανασταλεί για τουλάχιστον τρία χρόνια, όπως αναφέρει η Έλενα Κουντούρη, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και αναπληρώτρια προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών. Στόχος των εργασιών, όπως υπογραμμίζει, είναι «η διατήρηση και παράλληλα η βελτίωση της αναγνωσιμότητας του μνημείου από το ευρύ κοινό» αλλά και η συνολική αναβάθμιση των υποδομών του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.
Οι φθορές και η ανάγκη συστηματικής αποκατάστασης
Το θέατρο είναι γεμάτο θεατές, το καλοκαίρι στο αποκορύφωμά του και το μάρμαρο του μνημείου ακόμα ζεστό από τη διάρκεια του καύσωνα. Αυτή η αίσθηση όμως, αναζωπυρώνει και τους προβληματισμούς για τις φθορές που έχει υποστεί το Ηρώδειο τα τελευταία χρόνια. Οι κυριότερες, σύμφωνα με την κ. Κουντούρη, περιλαμβάνουν:
- Βιοδιάβρωση από μικροοργανισμούς σε κοιλότητες με στάσιμα νερά.
- Ανάπτυξη ριζών, κυρίως στους αρμούς του μνημείου, εκεί όπου συσσωρεύεται χώμα.
- Ρηγματώσεις σε βάθος στον λίθο, επιφανειακές ρωγμές ειδικά στο κοίλο και αλλού.
- Ετοιμορροπίες θραυσμάτων που έχουν αποκολληθεί αλλά παραμένουν στη θέση τους.
- Αστοχία σε προηγούμενες επεμβάσεις συντήρησης, συχνά λόγω ασυμβατότητας υλικών ή κακής αισθητικής.
- Απώλεια υλικού από θερμικές διαστολές και συστολές.
Μέχρι σήμερα, οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο Ηρώδειο είχαν κυρίως σωστικό χαρακτήρα. Το σημαντικότερο πρόσφατο πρόγραμμα συντήρησης υλοποιήθηκε μεταξύ 2011-2015, με τη στήριξη του ΕΣΠΑ, επικεντρωμένο στο ανατολικό και το δυτικό τμήμα του νότιου μετωπικού τοίχου της σκηνής. Επιπλέον, το διάστημα 2022-2024 περιλάμβανε εργασίες στο κεντρικό τμήμα του τοίχου και λεπτομερή καταγραφή της κατάστασης διατήρησής του.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών προχωρά στη συστηματική συντήρηση, με παρεμβάσεις κάθε χρόνο την άνοιξη και το φθινόπωρο. Ωστόσο, οι επικείμενες εργασίες θα έχουν σαφώς μεγαλύτερη έκταση και σημασία, καθώς περιλαμβάνουν:
- Στερέωση και αποκατάσταση του νότιου τοίχου της σκηνής, του λογείου και των περιμετρικών τοίχων, σε συνεργασία με διεπιστημονικό πρόγραμμα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
- Γεωτεχνική έρευνα και στατική επίλυση, έλεγχο της στατικής επάρκειας των αποκατεστημένων τμημάτων από αναστηλώσεις του 1950, καθώς και επισκευή όπου απαιτείται.
- Ανάδειξη του σκηνικού οικοδομήματος και των ψηφιδωτών δαπέδων, που μέχρι σήμερα παραμένουν αθέατα.
- Ενδελεχής έλεγχος των επιπτώσεων της ηχητικής επιβάρυνσης λόγω των παραστάσεων.
- Ανακαίνιση του εσωτερικού των καμαρινιών, των WC και άλλων βοηθητικών υποδομών, καθώς και νέα εγκατάσταση υποδομών για το Φεστιβάλ Αθηνών.
- Σχεδιασμό απορροής όμβριων υδάτων, επανασχεδιασμό των δικτύων ΗΜ, πυροπροστασία και εκσυγχρονισμό του συστήματος αποχέτευσης.
Η αναλυτική παρουσίαση των μελετών για τις παρεμβάσεις αναμένεται να πραγματοποιηθεί στις αρχές του 2026, μετά την έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου.
Η ιστορική διαδρομή και ο καλλιτεχνικός παλμός του Ηρωδείου
Καθώς η παράσταση ξεκινά, το σκοτάδι πέφτει στο Ηρώδειο και ο μαέστρος ανεβαίνει στο πόντιουμ υπό το φως ενός μοναδικού προβολέα. Αυτή η εικόνα έχει αποτυπωθεί χιλιάδες φορές από το 1955 – χρονιά που το Ηρώδειο έγινε επίσημο επίκεντρο του καλοκαιρινού πολιτιστικού γίγνεσθαι μέσω του Φεστιβάλ Αθηνών. Διάσημα ονόματα, όπως ο Ρίχαρντ Στράους, η νεαρή Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου), ο Φρανκ Σινάτρα, ο Έλτον Τζον, ο Yanni, ο Ζαν Μισέλ Ζαρ, η Μονσεράτ Καμπαγιέ, οι τρεις διάσημοι τενόροι, αλλά και μεγάλοι Έλληνες δημιουργοί, έχουν αφήσει το στίγμα τους στη σκηνή του.
Την περασμένη χρονιά το Ηρώδειο πρωταγωνίστησε και στην ποπ κουλτούρα, αφού το συγκρότημα Coldplay επέλεξε το μνημείο ως σκηνικό για το βιντεοκλίπ του τραγουδιού «Feels like I’m falling in love», με 2.000 θεατές να παρακολουθούν τα γυρίσματα.
Στις μέρες μας, ο «Ριγολέττος» φιλοξενείται στο σπουδαίο αυτό μαρμάρινο θέατρο, με κορυφαίους μονωδούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό, υπό τη σκηνοθετική ματιά της Κατερίνας Ευαγγελάτου, καλλιτεχνικής διευθύντριας του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Το κοινό, συνεπαρμένο, ανταποδίδει με θερμό παρατεταμένο χειροκρότημα.
Καθώς τα φώτα ανάβουν και το θέατρο αδειάζει, η βραδιά κλείνει όχι ως «αντίο», αλλά ως «εις το επανιδείν» – μια βαθιά ευχαριστία για όλες τις αξέχαστες καλοκαιρινές στιγμές που έβαλαν το δικό τους χρώμα στα αθηναϊκά καλοκαίρια.